ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΜΑΚΡΟΒΕΝΘΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΤΗΣ ΒΑΘΥ-ΑΛΗΣ ΚΑΙ ΑΒΥΣΣΙΚΗΣ ΖΩΝΗΣ (1200-4300 m), ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ

Αποστολάκη Ε., Α. Κούκουρας, Σ. Δουλγεράκη και Μ.-Σ. Κίτσος

Τομέας Ζωολογίας, Τμήμα Βιολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης,

540 06, Θεσσαλονίκη

Με σκοπό την απόκτηση για πρώτη φορά πληροφοριών για την ποιοτική και ποσοτική σύνθεση της βενθικής πανίδας σε τρεις γεωγραφικά και βαθυμετρικά διαφορετικές περιοχές του Αιγαίου, σε βάθη 1200–4300 m, αναλύεται ένα μέρος των δειγμάτων που είχαν συγκεντρωθεί κατά τη διάρκεια της ερευνητικής αποστολής «METEOR Cruise 40» (Δεκέμβριος 1997–Ιανουάριος 1998) στις Βόρειες Σποράδες, βόρεια και νοτιοανα-τολικά της Κρήτης. Η ανάλυση των δειγμάτων έδειξε ότι όλοι οι σταθμοί απέδωσαν σχετικά μικρό αριθμό ειδών και ατόμων. Με την αύξηση του βάθους, η τιμή του δείκτη ποικιλότητας Shannon – Weaver (H') μειώνεται ενώ η αφθονία των ατόμων αυξάνεται. Μολονότι η ποικιλότητα των βενθικών ειδών της θανατο-κοινωνίας είναι μεγαλύτερη από την αντίστοιχη των πελαγικών, με την αύξηση του βάθους η πρώτη μειώνεται, ενώ η δεύτερη διατηρείται περίπου σταθερή. Ο αριθμός των ατόμων των βενθικών ειδών της θανατοκοινωνίας επίσης αυξάνεται με το βάθος. Επιπλέον, η κατάταξη των ειδών στους τρεις κύριους τροφοληπτικούς τύπους (ιζηματοφάγοι-θηρευτές-αιωρηματοφάγοι) φανερώνει την κυριαρχία των ιζηματοφάγων οργανισμών σε όλους τους σταθμούς, ως αντανάκλαση του μεγάλου βάθους. Η ανάλυση με κανονική κατηγοριοποίηση δείχνει ότι οι σταθμοί των τριών περιοχών διακρίνονται σαφώς σε δύο ομάδες, αυτή της περιοχής των Βόρειων Σποράδων και αυτή των περιοχών βόρεια και νοτιανατολικά της Κρήτης. Δίνεται η κατακόρυφη διανομή όλων των ειδών και για 31 από αυτά δίνονται νέες σχετικές πληροφορίες. Επίσης, δίνεται η διανομή τους στις διάφορες περιοχές της Μεσογείου και των γειτονικών θαλασσών, από όπου προκύπτει ότι καταγράφονται για πρώτη φορά 13 είδη από την Ανατολική Μεσόγειο και 6 είδη από όλη τη Μεσόγειο. Τέλος, δύο από τα είδη πολυχαίτων που βρέθηκαν είναι νέα για την επιστήμη.

ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΟΥ Donacilla cornea (BIVALVIA: MESODESMATIDAE)

Μαβίδης Μ. και Α. Κούκουρας

Τομέας Ζωολογίας, Τμήμα Βιολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, 54006, Θεσσαλονίκη

Η παρούσα μελέτη πραγματοποιήθηκε για τον προσδιορισμό του κύκλου ζωής και της παραγωγής του δίθυρου Donacilla cornea (Poli, 1795), σε μια αμμώδη παραλία, στην περιοχή του Κορινού Πιερίας. Συλλέχθηκαν μηνιαία δείγματα από τον Ιούνιο του 1998 ως τον Ιούνιο του 1999. Μελετήθηκαν συνολικά 3.529 άτομα ομαδοποιημένα σε κλάσεις μήκους οστράκου 1 mm.

Το Donacilla cornea είναι γονοχωριστικό με αναλογία φύλου 1:1. Τα άτομα ωριμάζουν γεννητικά σε μήκος οστράκου 10 mm περίπου. Ο αναπαραγω-γικός κύκλος είναι ετήσιος, με περίοδο ωρίμανσης των γαμετών από τον Φεβρουάριο ως τον Απρίλιο. Η απελευθέρωση των αυγών διαρκεί από τον Μάρτιο ως τον Ιούλιο και κορυφώνεται τον Ιούνιο. Σε καμία περίπτωση δεν παρατηρήθηκε επώαση των προνυμφών.

Η αύξηση του Donacilla cornea είναι αλλομετρική χωρίς σημαντική διαφοροποίηση στα φύλα. Η ετήσια κατά μήκος αύξηση υπολογίστηκε από την εξίσωση VBGF χρησιμοποιώντας την μέθοδο ELEFAN. Η αύξηση είναι συνεχής, με μεγάλη εποχική ταλάντωση και ελάχιστη αύξηση κατά τον χειμώνα. Η ολική θνησιμότητα είναι υψηλή και η διάρκεια ζωής υπολογίστηκε στα 3-4 χρόνια. Η ετήσια δευτερογενής παραγωγή του D. cornea ήταν πολύ υψηλή (141,4 g/m², για ξηρό σωματικό βάρος) σε σύγκριση με άλλα παρόμοια είδη.

Η ΠΑΝΙΔΑ ΤΩΝ ΚΕΦΑΛΟΠΟΔΩΝ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΚΑΙ ΕΝΑΣ ΕΛΕΓΜΕΝΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΕΙΔΩΝ: ΝΕΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ, ΠΑΝΙΔΙΚΕΣ ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ

Κούκουρας¹Α.,  Ν. Χαρτόσια¹, Δ. Βαφείδης² & Δ. Κουτσούμπας³

¹Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Βιολογίας, Τομέας Ζωολογίας, Θες/νίκη,54006

² Ινστιτούτο Αλιευτικών Ερευνών, ΕΘΙΑΓΕ, Νέα Πέραμος, Καβάλα, 64007

³ Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Επιστημών Θάλασσας, Μυτιλήνη, 81100

Η εξέταση μιας ευρείας παλιάς συλλογής Κεφαλόποδων (1932-2000) από διάφορες περιοχές του Αιγαίου, έδωσε ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την πανίδα της περιοχής αυτής. Συνολικά εξετάστηκαν 650 άτομα, και βρέθηκε ότι ανήκουν σε 31 είδη (283 Sepioidea, 244 Teuthoidea, 79 Octopoda). Η ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας έδειξε ότι μέχρι σήμερα έχουν αναφερθεί από τη Μεσόγειο, περιλαμβανομένων των ευρημάτων της εργασίας αυτής, 71 είδη Κεφαλόποδων. Επομένως, τα είδη που βρέθηκαν στο Αιγαίο αποτελούν το 44% περίπου της πανίδας των Κεφαλόποδων της Μεσογείου. Οπωσδήποτε, αποτελεί μεγάλη έκπληξη η ανεύρεση σε διάφορες περιοχές του Αιγαίου, ατόμων του χταποδιού Eledone caparti Adam, που ήταν γνωστό μόνο από τις δυτικές ακτές της Αφρικής. Το γεγονός ότι η παρουσία του καταγράφεται για πρώτη φορά στη Μεσόγειο, θα πρέπει να αποδοθεί στην προχειρότητα των προσδιορισμών των ειδών του γένους Eledone. Για πρώτη φορά στη Μεσόγειο, καταγράφεται και η παρουσία του καλαμαριού Histioteuthis corona corona (Voss & Voss), που εντοπίστηκε σε τρεις διαφορετικές περιοχές του Αιγαίου. Ειδικότερα, από την τάξη των Sepioidea, βρέθηκαν στο Αιγαίο 14 από τα 20 μεσογειακά είδη, δηλαδή ποσοστό 70%. Από την τάξη των Teuthoidea μόνο 9 από τα 64 μεσογειακά είδη, δηλαδή το14% και από την τάξη των Octopoda, 8 από τα 18 είδη, που αντιστοιχούν στο 44% περίπου. Η μελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας επέτρεψε την παρουσίαση της διανομής των μεσογειακών ειδών Κεφαλόποδων στις διάφορες περιοχές της Μεσογείου (Δυτική Μεσόγειος, Κεντρική Μεσόγειος, Αδριατική, Αιγαίο, Θάλασσα του Λεβάντε και Μαύρη θάλασσα), αλλά και στη γειτονική περιοχή του Ατλαντικού και την Ερυθρά θάλασσα. Τρία από τα μεσογειακά είδη είναι πιθανότατα Λεσσεψιανοί μετανάστες και ένα Αντί-Λεσσεψιανός.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΤΩΝ ΚΕΦΑΛΟΠΟΔΩΝ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

Κούκουρας¹Α.,  Ν. Χαρτόσια¹, Δ. Βαφείδης², Δ. Κουτσούμπας³

& Η. Λύτρα¹

¹Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Βιολογίας, Τομέας Ζωολογίας, Θεσσαλονίκη, 54006, ²Ινστιτούτο Αλιευτικών Ερευνών, ΕΘΙΑΓΕ, Νέα Πέραμος, Καβάλα, 64007 ³Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Επιστημών Θάλασσας, Μυτιλήνη, 81100

Εξετάζεται το στομαχικό περιεχόμενο 220 ατόμων της τάξης Sepioidea που ανήκουν σε 14 είδη, 240 ατόμων της τάξης Teuthoidea που ανήκουν σε 9 είδη και 79 ατόμων της τάξης Octopoda, που ανήκουν σε 8 είδη. Δίνεται η ποιοτική σύνθεση του στομαχικού περιεχομένου για τα αρσενικά και τα θηλυκά άτομα του κάθε είδους χωριστά, καθώς και το εύρος του μανδυακού τους μεγέθους. Οι λείες που αναγνωρίστηκαν στο στομαχικό περιεχόμενο ομαδοποιήθηκαν σε: Γαρίδες, Καβούρια, Ευφασκώδη, Μυσιδώδη, Αμφίποδα, Άλλα Crustacea, Ψάρια, Κεφαλόποδα, Πολύχαιτα, Φυτικά θρύμματα και Διάφορα. Στην τελευταία κατηγορία περιλαμβάνονται Υδρόζωα, Ανθόζωα, Bivalvia και Solenogastra μαλάκια, Ασκίδια, κλπ. Για κάθε είδος χωριστά, δίνεται σε διάγραμμα η συχνότητα εμφάνισης κάθε κατηγορίας λείας. Όπως έδειξε η ανάλυση των δεδομένων, και στις τρεις τάξεις των Κεφαλόποδων, τόσο στα αρσενικά όσο και στα θηλυκά, κυρίαρχη λεία, αποτελούν οι διάφορες κατηγορίες των Crustacea, με δεύτερη την κατηγορία των Ψαρίων.

ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΟΥ Dοnαcillα corneα

(ΒΙVΑLVΙΑ: ΜΕSΟDΕSΜΑΤΙDΑΕ)

Μαβίδης Μ. και Α. Κούκουρας

Τομέας Ζωολογίας, Τμήμα Βιολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο,

540 06, Θεσσαλονίκη

Για πρώτη φορά πραγματοποιείται μια ολοκληρωμένη μελέτη της δυναμικής του μεσοπαραλιακού δίθυρου Dοnαcillα corneα. Συλλέχθηκαν μηνιαία δείγματα στο επίπεδο της μέσης στάθμης της θάλασσας, από την περιοχή του Κορινού Πιερίας, από τον Ιούνιο του 1998 ως τον Ιούνιο του 1999. Επιπλέον πάρθηκαν δείγματα κατά μήκος μιας διατομής της μεσοπαραλιακής ζώνης κατά τη θερμή (Ιούνιος) και την ψυχρή (Φεβρουάριος) περίοδο. Η αφθονία του Dοnαcillα cοrneα εμφανίζει δύο μέγιστα: το πρώτο στη μέση στάθμη της θάλασσας και το δεύτερο λίγο πιο κάτω από το κατώτερο όριο θραύσης των κυμάτων. Τα μεγάλα άτομα (> 12mm) προτιμούν την κατώτερη μεσοπαραλιακή, ενώ τα μικρότερα  την ανώτερη. Κατά τον χειμώνα παρατηρείται μετακίνηση του πληθυσμού προς την ανώτερη υποπαραλιακή. Η πυκνότητα του πληθυσμού στη μέση στάθμη της θάλασσας είναι πολύ υψηλή (12.375 άτομα/m² τον Ιούνιο του 1998) και η διανομή του είναι μωσαϊκή. Κατά την περίοδο της μελέτης στον πληθυσμό κυριαρχούσε μια καλά δομημένη ομάδα μεγάλων (> 15mm) ατόμων. Η νεοεμφάνιση είναι ασθενής και παρουσιάζει ένα πρότυπο εγκατάστασης των νεαρών ατόμων καθ όλο το έτος. Η σύγκριση των δεδομένων μας με αυτά της μελέτης ενός πολύ γειτονικού πληθυσμού (Αλυκές Κίτρους) πριν από είκοσι χρόνια, δεν έδειξε κάποια διαφορο-ποίηση στο πρότυπο της δυναμικής του είδους.